Учора на 79-м годзе памёр апошні Народны паэт Беларусі (з 1992 года). Мы падрыхтавалі правілы жыцця Рыгора Барадуліна з яго інтэрв’ю: каб стала крыху святлей і больш зразумела жыць тым, хто застаўся.
Гэта добра, што Бог так распарадзіўся, каб чалавек не мог ведаць, калі памрэ: гэтае няведанне і захоўвае і маладосць, і бадзёрасць, і светлы позірк, і юную душу.
Старым сябе адчуваеш, калі не пішацца… Калісьці нехта сказаў: «І стары стаў, і слабы». Пасля паглядзеў вакол і дадаў: «Дый раней гаўно быў…' Я ж гавару, што калі пішацца, на гады забываешся — быццам жыццё зноў пачынаеш. Пісанне — гэта свайго роду прыём алкаголю: пішаш і не заўважаеш, як бяжыць час.
Чалавеку, як цяпер разумею, трэба абсалютна мала: душэўны спакой і раўнавага. Больш нічога. Проста каб было нешта перакусіць дый страха і спакойнае неба над галавой, спакойнае — як космас, як жыццё.
У маленстве, калі было зусім гола, хацелася нейкія чаравікі і каб яны не цяклі, каб штаны былі не падраныя, каб кашуля цэлая была. Пасля быў нейкі час, калі нешта ўжо куплялася, але цяпер разумееш, што ўсяго таго, што было накуплена, усё адно не зносіш.
З гадамі разумееш, што ўсе даброты часовыя, усё гэтае багацце не забярэш з сабой туды. І хоць некаторыя ўзурпатары, імператары імкнуліся стварыць імперыю амаль не на ўвесь зямны шар, аднак усё адно больш чым паўтара метра ніхто ўрэшце рэшт не атрымліваў…
Але вы разумееце, тут, у Беларусі, увесь час адбываецца нейкая дзіўная рэч: усё беларускае тут ужо якое стагоддзе запар душаць і душаць, і калі здаецца, што нацыянальнае жыццё практычна задушана, раптам Бог ці Лёс пасылае нам такіх асоб, як той жа Уладзімір Караткевіч… Але ўся надзея на тых, хто ідзе следам.
Цяпер амаль усё па-руску, як быццам тут філіял Масквы! (…) Я ж не супраць Расіі, я не супраць нікога і нікога не прымушаю гаварыць па-беларуску, але яны ж павінны паважаць. Ды дзе там — нават павагі няма! І самае цікавае, што ў першую чаргу не паважаюць не прыезжыя расіяне — свае. І ўсё таму, што такі прыклад падае наша „вертыкаль“.
У імя чаго жыць? Ну ўжо само жыццё — гэта падарунак. І з гадамі разумееш, што жыццё было такім заўсёды, проста раней з прычыны ўзросту ты так яго не ўспрымаў. А жыць трэба дзеля таго, каб нешта пакінуць пасля сябе.
Уладзімір Караткевіч і Рыгор Барадулін У свой час я любіў езьдзіць у Прыбалтыку, асабліва ў Латвію, у пісьменьніцкі Дом адпачынку. Але ізноў-такі я там працаваў, як чорны вол. Тое самае было з Уладзімерам Караткевічам. Ён мог, не адрываючы рукі ад паперы, напісаць шэсьць старонак прозы! Сёньня часам даводзіцца чуць: Караткевіч піў, Караткевіч запіваў… Каб ён піў і запіваў, як ён напісаў бы дваццаць пяць тамоў?
З цягам часу забываюцца твары, імёны, і застаецца толькі агульнае адчуванне, што ты жыў. Дый яшчэ тое, што ва ўсе часы побач з табой былі добрыя людзі. Хоць некаторыя і гавораць, што людзі дрэнныя, але, відаць, сам гэты чалавек дрэнны, бо які сам, такіх і сяброў сабе выбіраеш.
Памятаю, была ў мяне такая эпіграма: „Два літаратурныя Іваны, / каб ня змыўся зь іх цэкоўскі глей, / са свайго ж дзярма прымаюць ванны — / і самакупней, і цяплей“. Адзін з Іванаў сябе пазнаў, прыстаў да мяне з прэтэнзіямі. Ды не, кажу, гэта пра членаў ЦК… Усё жыцьцё даводзілася працаваць пад дурня.
Як гавораць, быць на млыне і не запыліцца, немагчыма. І бруд да мяне прыставаў — я не магу сказаць, што да мяне бруд не прыставаў… Адзінае, што я ніколі не прадаваў і не прадам душу д’яблу. Гэта адзіны мой набытак, адзіны мой скарб — мая душа, якая дадзена мне Богам і мамай.
Што б ні пісаў, я заўсёды стараюся прыцягнуць увагу да беларускасьці. Можа, хоць так беларусы ўспомняць сваю мову. Сёньня мала чытаюць сур’ёзнага, цнатлівага — хай хоць пачытаюць такое, крыху распрыгоненае: „Кацілася калясо з клеці, / любіцеся харашо, дзеці!“. Ну, там не „любіцеся“, там другое слова (…) У фалічным фальклёры праявілася жывучасьць беларускай нацыі. І ў дзьвесьце гадоў беларусы займаюцца тым, чым займаюцца ў васямнаццаць… „А старой сто гадоў, а старому дзьвесьце. / Стары лесьвіцу майструе — на старую ўзьлесьці!“. Ён можа ўзьлезьці, а можа і ўпасьці, але не баіцца — лезе…
Галоўная загадка беларусаў палягае ў тым, што іх быццам бы знішчаюць, а яны ўсё роўна не даюць абкрасці душу. Часам нават здаецца, што лепей было б, каб беларускую мову наогул забаранілі — тады б цікавасць да яе была яшчэ большая. А так атрымліваецца, нібыта на марудным агні смажаць.
Самую вялікую шкоду ў ХХ стагоддзі нанёс нашай мове слоўнік Кандрата Крапівы, бо там мова абсалютна русіфікаваная (…) Відаць, Крапіве загадалі: калі мы — браты з рускімі, дык і мовы павінны быць аднолькавыя.
Самае страшнае — застацца аднаму (…) Мая мама, светлая ёй памяць, гаварыла, калі я быў яшчэ малады: „Каб быў з доўгай барадой і каб у цябе было многа ўнукаў, якія б цягалі цябе за бараду і мясілі табе клёцкі“. „Мясіць клёцкі“ — так у нас звычайна казалі, калі нехта нязлосна мясіў цябе кулачкамі ў жывот…
Вера павінна быць нават на краі адчаю. Таму і маё пажаданне: хай вас трымае вера — вера ў тое, што вы ёсць, што вы будзеце, што вы — неўміручыя.